Nobelovu nagradu za hemiju (švedski: Nobelpriset i kemi) Kraljevska švedska akademija nauka svake godine dodeljuje naučnicima iz različitih oblasti hemije. To je jedna od pet Nobelovih nagrada ustanovljenih testamentom Alfreda Nobela 1895. Ove nagrade se dodjeljuju za izuzetan doprinos u hemiji, fizici, književnosti, miru i fiziologiji ili medicini.[1] Kako je naloženo Nobelovom voljom, nagradu administrira Nobelova fondacija, a dodjeljuje Kraljevska švedska akademija nauka.[2] Prva Nobelova nagrada za hemiju dodijeljena je 1901. Jacobusu Henricusu van 't Hoffu iz Nizozemske. Svaki primalac dobija medalju, diplomu i novčanu nagradu koja je varirala tokom godina.[3] Van 't Hoff je 1901. dobio 150.782 švedskih kruna, što je jednako 7.731.004 švedskih kruna u decembru 2007. Nagrada se uručuje u Stockholmu na godišnjoj ceremoniji 10. decembra, na godišnjicu Nobelove smrti.[4]
Godina | Slika | Ime | Država | Doprinos | Referenca |
---|---|---|---|---|---|
1901. | Jacobus Henricus van 't Hoff | NIZ | "za otkriće zakona hemijske dinamike i osmotskog pritiska u rastvorima" | [5] | |
1902. | Hermann Emil Fischer | NJE | "za rad na sintezi šećera i purina" | [6] | |
1903. | Svante August Arrhenius | ŠVE | "za teoriju elektrolitičke disocijacije" | [7] | |
1904. | William Ramsay | UK | "za otkriće hemijskih elemenata inertnih plinova u zraku" | [8] | |
1905. | Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer | NJE | "za rad na organskim bojama i hidroaromatskim spojevima" | [9] | |
1906. | Henri Moissan | FRA | "za istraživanje i izolaciju elementa fluora, i za električnu peć nazvanu po njemu" | [10] | |
1907. | Eduard Buchner | NJE | "za biohemijska istraživanja i otkriće nećelijske fermentacije" | [11] | |
1908. | Ernest Rutherford | NZL UK |
"za istraživanja u oblasti raspada hemijskih elemenata i hemiju radioaktivnih supstanci" | [12] | |
1909. | Wilhelm Ostwald | NJE | "za rad na katalizi i istraživanja u oblasti hemijske ravnoteže i brzina hemijskih reakcija" | [13] | |
1910. | Otto Wallach | NJE | "za rad u oblasti acikličnih spojeva" | [14] | |
1911. | Maria Skłodowska-Curie | POL FRA |
"za otkriće radija i polonija " | [15] | |
1912. | Victor Grignard | FRA | "za otkriće Grinjarovog reagensa" | [16] | |
Paul Sabatier | FRA | "za metodu hidrogenacije organskih spojeva" | |||
1913. | Alfred Werner | ŠVI | "za rad na vezama atoma u molekulama" | [17] | |
1914. | Theodore William Richards | SAD | "za određivanje atomske mase velikog broja elemenata" | [18] | |
1915. | Richard Martin Willstätter | NJE | "za istraživanje biljnih pigmenata" | [19] | |
1916. | Nije dodijeljena | ||||
1917. | |||||
1918. | Fritz Haber | NJE | "za sintezu amonijaka" | [20] | |
1919. | Nije dodijeljena | ||||
1920. | Walther Hermann Nernst | NJE | "za rad u oblasti termohemije" | [21] | |
1921. | Frederick Soddy | UK | "za rad na hemiji radioaktivnih supstanci i istraživanje izotopa" | [22] | |
1922. | Francis William Aston | UK | "za otkriće stabilnih izotopa za veliki broj neradioaktivnih i za pravilo cijelog broja" | [23] | |
1923. | Fritz Pregl | AUT | "za izum metode mikroanalize organskih supstanci" | [24] | |
1925. | Richard Adolf Zsigmondy | NJE | "za demostraciju heterogene prirode koloidnih rastvora i metode" | [25] | |
1926. | Theodor Svedberg | ŠVE | "za rad na disperznim sistemima" | [26] | |
1927. | Heinrich Otto Wieland | NJE | "za istraživanje žučnih kiselina i srodnih supstanci" | [27] | |
1928. | Adolf Otto Reinhold Windaus | NJE | "za istraživanje sterola i njihovu vezu sa vitaminima" | [28] | |
1929. | Arthur Harden |
UK | "za istraživanje fermentacije šećera i fermentativnih enzima" | [29] | |
Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin | ŠVE | ||||
1930. | Hans Fischer | NJE | "za istraživanje hemina i hlorofila" | [30] | |
1931. | Carl Bosch | NJE | "za doprinos u hemijskim metodama sa visokim pritiskom" | [31] | |
Friedrich Bergius | NJE | ||||
1932. | Irving Langmuir | SAD | "za rad u oblasti hemije površina" | [32] | |
1933. | Nije dodijeljena | ||||
1934. | Harold Clayton Urey | SAD | "za otkriće deuterija" | [33] | |
1935. | Frédéric Joliot | FRA | "za sintezu novih radioaktivnih elemenata" | [34] | |
Irene Joliot-Curie | FRA | ||||
1936. | Petrus (Peter) Josephus Wilhelmus Debye | NIZ | "za rad na molekulskim strukturama ispitivanjem dipolnog momenta i metodom rendgenske difrakcije i elektrona u gasovima" | [35] | |
1937. | Walter Norman Haworth | UK | "za rad na ugljikohidratima i vitaminu C" | [36] | |
Paul Karrer | ŠVI | "za rad na karotenoidima, flavinima i vitaminima A i B2" | |||
1938. | Richard Kuhn | NJE | "za rad na karotenoidima i vitaminima" | [37] | |
1939. | Adolf Friedrich Johann Butenandt | NJE | "za rad na polnim hormonima" | [38] | |
Leopold Ružička | ŠVI | "za rad na polimetilenima i višim terpenima" | |||
1940. | Nije dodijeljena | ||||
1941. | |||||
1942. | |||||
1943. | George de Hevesy | MAĐ | "za rad na upotrebi izotopa kao radiaktivnih markera u proučavanju hemijskih procesa" | [39] | |
1944. | Otto Hahn | NJE | "za otkriće nuklearne fisije teških atomskih jezgri" | [40] | |
1945. | Artturi Ilmari Virtanen | FIN | "za istraživanje i otkrića u poljoprivrednoj i nutricionističkoj hemiji, posebno za metod konzerviranja stočne hrane" | [41] | |
1946. | James Batcheller Sumner | SAD | "za otkruće kristalne forme enzima" | [42] | |
John Howard Northrop | SAD | "za sintezu enzima i virusnih proteina u čistom obliku" | |||
Wendell Meredith Stanley | SAD | ||||
1947. | Robert Robinson | UK | "za istraživanje biljnih proizvoda, posebno alkaloida" | [43] | |
1948. | Arne Wilhelm Kaurin Tiselius | ŠVE | "za istraživanje elektroforeze i adsorpcijske analize" | [44] | |
1949. | William Francis Giauque | SAD | "za doprinus u hemijskoj termodinamici" | [45] | |
1950. | Otto Paul Hermann Diels | Zapadna Njemačka | "za otkriće i razvoj sinteze diena (Diels-Alderova reakcija)" | [46] | |
Kurt Alder | Zapadna Njemačka | ||||
1951. | Edwin Mattison McMillan | SAD | "za otkrića u hemiji transuranskih elemenata" | [47] | |
Glenn Theodore Seaborg | SAD | ||||
1952. | Archer John Porter Martin | UK | "za otkriće particione hromatografije" | [48] | |
Richard Laurence Millington Synge | UK | ||||
1953. | Hermann Staudinger | Zapadna Njemačka | "za otkrića u oblasti hemije makromolekula" | [49] | |
1954. | Linus Carl Pauling | SAD | "za istraživanje prirode hemijskih veza" | [50] | |
1955. | Datoteka:Vincent du Vigneaud.jpg | Vincent du Vigneaud | SAD | "za rad na sumporovim spojevima, posebno za prvu sintezu polipeptidnih hormona" | [51] |
1956. | Cyril Norman Hinshelwood | UK | "za istraživanje mehanizama hemijskih reakcija" | [52] | |
Nikolaj Nikolajevič Semjonov | SSSR | ||||
1957. | Sir Alexander Todd | UK | "za rad na nukleotidima i koenzimima" | [53] | |
1958. | Frederick Sanger | UK | "za rad na primarnoj strukturi proteina, posebno insulina" | [54] | |
1959. | Jaroslav Heyrovský | ČEH | "za otkriće i razvoj polarografske analitičke metode" | [55] | |
1960. | Willard Frank Libby | SAD | "za datiranje pomoću ugljika C-14" | [56] | |
1961. | Melvin Calvin | SAD | "za istraživanje asimilacije ugljik-dioksida kod biljaka" | [57] | |
1962. | Max Ferdinand Perutz | UK | "za ispitivanje strukture globularnih proteina" | [58] | |
John Cowdery Kendrew | UK | ||||
1963. | Karl Ziegler |
Zapadna Njemačka |
"za otkrića u vezi viših polimera" | [59] | |
Giulio Natta | ITA | ||||
1964. | Datoteka:Dorothy Hodgkin Nobel.jpg | Dorothy Crowfoot Hodgkin | UK | "za rendgensko određivanje strukture važnih biohemijskih spojeva" | [60] |
1965. | Datoteka:Robert Woodward Nobel.jpg | Robert Burns Woodward | SAD | "za dostignuća u organskoj sintezi" | [61] |
1966. | Robert Sanderson Mulliken | SAD | "za rad u na hemijskim vezama i elektronskoj strukturi molekula" | [62] | |
1967. | Manfred Eigen | Zapadna Njemačka | "za ispitivanje ekstremno brzih hemijskih reakcija, pomijeranjem ravnoteže pomoću kratkih energetskih impulsa" | [63] | |
Ronald G. W. Norrish | UK | ||||
George Porter | UK | ||||
1968. | Lars Onsager | NOR SAD |
"za otkriće recipročnih relacija, koje su i nazvane po njemu" | [64] | |
1969. | Derek H. R. Barton | UK | "za doprinos u razvoju koncepta konformacije (tercijarne strukture)" | [65] | |
Odd Hassel | NOR | ||||
1970. | Luis F. Leloir | ARG | "za otkriće nukleotidnih šećera i njihovu ulogu u sintezi ugljikohidrata" | [66] | |
1971. | Gerhard Herzberg | KAN | "za doprinos u elektronskoj strukturi i geometriji molekula, posebno slobodnih radikala" | [67] | |
1972. | Christian B. Anfinsen | SAD | "za rad na ribonukleazi, posebno na vezi između sekvence aminokiselina i biološki aktivne konformacije" | [68] | |
Stanford Moore | SAD | "za doprinos u razumijevanju povezanosti hemijske strukture i katalitičke aktivnosti aktivnog centra molekule ribonukleaze" | |||
William H. Stein | SAD | ||||
1973. | Ernst Otto Fischer | Zapadna Njemačka | "za pionirski rad, nezavisno jedan od drugog, u hemiji organometalnih spojeva (takozvani sendvič-spojevi)" | [69] | |
Geoffrey Wilkinson | UK | ||||
1974. | Paul J. Flory | SAD | "za teoretski i eksperimentalni rad u oblasti fizikalne hemije makromolekula" | [70] | |
1975. | John Warcup Cornforth | AUS UK |
"za razumijevanje stereohemije enzimski kataliziranih reakcija" | [71] | |
Vladimir Prelog | SFRJ ŠVI |
"za istraživanja u oblasti hiralnosti (stereohemije) organskih molekula i reakcija" | |||
1976. | William Nunn Lipscomb, Jr. | SAD | "za istraživanje strukture borana i problema hemijskog vezanja" | [72] | |
1977. | Ilya Prigogine | BEL | "za doprinos u neravnotežnoj termodinamici, posebno teoriji disipativnih struktura" | [73] | |
1978. | Peter D. Mitchell | UK | "za doprinos razumijevanju biološkog transfera energije kroz kemiosmotsku teoriju" | [74] | |
1979. | Herbert C. Brown | SAD | "za razvoj i upotrebu spojeva bora i fosfora u organskoj sintezi" | [75] | |
Georg Wittig | Zapadna Njemačka | ||||
1980. | Paul Berg | SAD | "za studije biohemije hukleinskih kiselina, posebno rekombinantne DNK" | [76] | |
Walter Gilbert | SAD | "za doprinos u određivanju sekvence baza u nukleinskim kiselinama" | |||
Frederick Sanger | UK | ||||
1981. | Kenichi Fukui | JAP | "za teorije toka hemijskih reakcija" | [77] | |
Roald Hoffmann | SAD POL | ||||
1982. | Aaron Klug | JAR UK |
"za razvoj kristalografske elektronske mikroskopije i objašnjenje strukture biološki važnih kompleksa nukleinskih kiselina sa proteinima" | [78] | |
1983. | Henry Taube | SAD | "za rad na mehanizmima reakcija sa elektronskim transferom" | [79] | |
1984. | Robert Bruce Merrifield | SAD | "za razvoj metodologije sinteze na čvrstoj matrici" | [80] | |
1985. | Herbert A. Hauptman | SAD | "za dostignuća u razvoju direktnih metoda određivanja kristalne strukture" | [81] | |
Jerome Karle | SAD | ||||
1986. | Dudley R. Herschbach | SAD | "za doprinos u hemijskoj dinamici elementarnih procesa" | [82] | |
Yuan T. Lee | TAJV SAD | ||||
John C. Polanyi | KAN | ||||
1987. | Donald J. Cram | SAD | "za razvoj i upotrebu molekula sa strukturno specifičnim interakcijama visoke selektivnosti" | [83] | |
Jean-Marie Lehn | FRA | ||||
Charles J. Pedersen | SAD | ||||
1988. | Johann Deisenhofer | Zapadna Njemačka | "za određivanje trodimenzionalne strukture fotosintetskog reakcionog centra" | [84] | |
Robert Huber | Zapadna Njemačka | ||||
Hartmut Michel | Zapadna Njemačka | ||||
1989. | Sidney Altman | KAN SAD |
"za otkriće katalitičkih osobina RNK" | [85] | |
Thomas R. Cech | SAD | ||||
1990. | Elias James Corey | SAD | "za razvijanje teorije i metodologije organske sinteze" | [86] | |
1991. | Richard R. Ernst | ŠVI | "za doprinos i razvoj NMR spektroskopije visoke rezolucije" | [87] | |
1992. | Rudolph A. Marcus | SAD | "za doprinos teoriji reakcija elektronskog transfera u hemijskim sistemima" | [88] | |
1993. | Kary B. Mullis | SAD | "za otkriće metode polimerazne lančane reakcije (PCR)" | [89] | |
Michael Smith | KAN | "za doprinos razvoju site-directed mutageneze zasnovane na oligonukleotidima i njenom razvoju za ispitivanje proteina" | |||
1994. | George A. Olah | MAĐ SAD |
"za doprinos hemiji karbokationa" | [90] | |
1995. | Paul J. Crutzen | NIZ | "za rad u oblasti atmosferske hemije, posebno razlaganjem ozona" | [91] | |
Mario J. Molina | MEX | ||||
F. Sherwood Rowland | SAD | ||||
1996. | Robert Curl | SAD | "za otkriće fulerena" | [92] | |
Harold Kroto | UK | ||||
Richard Smalley | SAD | ||||
1997. | Paul D. Boyer | SAD | "za objašnjenje enzimskih mehanizama u sintezi adenozin trifosfata" | [93] | |
John E. Walker | UK | ||||
Jens C. Skou | DAN | "za otkriće ion-transportnog enzima, Na+K+-ATPaza" | |||
1998. | Walter Kohn | SAD | "za razvoj teorije funkcionalne gustoće (eng. density functional theory - DFT)" | [94] | |
John A. Pople | UK | "za razvoj računalnih metoda u kvantnoj hemiji" | |||
1999. | Ahmed H. Zewail | EGI SAD |
"za istraživanja prelaznih stanja hemijskih reakcija pomoću femtosekundne spektroskopije" | [95] | |
2000. | Alan J. Heeger | SAD | "za otkriće i razvoj vodljivih polimera" | [96] | |
Alan G MacDiarmid | NZL SAD | ||||
Hideki Shirakawa | JAP | ||||
2001. | William S. Knowles | SAD | "za rad na hiralno kataliziranim reakcijama hidrogenacije" | [97] | |
Ryoji Noyori | JAP | ||||
K. Barry Sharpless | SAD | "za rad na hiralno kataliziranim reakcijama oksidacije" | |||
2002. | John B. Fenn | SAD | "za razvoj metode desorpcijske ionizacije za analizu bioloških makromolekula metodom masene spektroskopije" | [98] | |
Koichi Tanaka | JAP | ||||
Kurt Wüthrich | ŠVI | "za razvoj NMR spektroskopije za određivanje trodimenzionalne strukture bioloških makromolekula u rastvoru" | |||
2003. | Peter Agre | SAD | "za otkriće vodenih kanala" | [99] | |
Roderick MacKinnon | SAD | "za strukturna i menanistička ispitivanja ionskih kanala u ćelijskim membranama" | |||
2004. | Aaron Ciechanover | IZR | "za otkriće ubikvitinom posredovane razgradnje proteina" | [100] | |
Avram Hershko | IZR | ||||
Irwin Rose | SAD | ||||
2005. | Robert Grubbs | SAD | "za razvoj metode metateze u organskoj sintezi“" | [101] | |
Richard Schrock | SAD | ||||
Yves Chauvin | FRA | ||||
2006. | Roger D. Kornberg | SAD | "za istraživanje molekularne osnove eukariotske trankripcije" | [102] | |
2007. | Gerhard Ertl | NJE | "za istraživanje hemijskih procesa na čvrstim površinama" | [103] | |
2008. | Osamu Shimomura | JAP | "za doprinos u otkrivanju zelenofluoroscentnog proteina" | [104] | |
Martin Chalfie | SAD | ||||
Roger Tsien | SAD | ||||
2009. | Venkatraman Ramakrishnan | SAD | "za studije strukture i funkcije ribosoma" | [105] | |
Thomas A. Steitz | SAD | ||||
Ada E. Yonath | IZR | ||||
2010. | Richard F. Heck | SAD | "za međukuplovane reakcije katalizirane paladijem pri organskim sintezama" | [106] | |
Ei-ichi Negishi | JAP | ||||
Akira Suzuki | JAP | ||||
2011. | Daniel Shechtman | IZR | "za otkriće kvazikristala" | [107] | |
2012. | Robert Lefkowitz | SAD | "za proučavanje receptora kuplovanih G-bjelančevina" | [108] | |
Brian Kobilka | SAD | ||||
2013. | Martin Karplus | SAD AUT |
"za razvoj višeskalnih modela za kompleksne hemijske sisteme" | [109] | |
Michael Levitt | SAD UK IZR | ||||
Arieh Warshel | SAD IZR | ||||
2014. | Eric Betzig | SAD | "za razvoj super-razlučive mikroskopije fluorescencijom" | [110] | |
Stefan W. Hell | NJE RUM | ||||
William E. Moerner | SAD | ||||
2015. | Tomas Lindahl | ŠVE SAD |
"za mehanističke studije DNK popravka" | [111] | |
Paul L. Modrich | SAD | ||||
Aziz Sancar | SAD TUR | ||||
2016. | Jean-Pierre Sauvage | FRA | "za dizajn i sintezu molekularnih mašina" | [112] | |
Fraser Stoddart | UK SAD | ||||
Ben Feringa | NIZ | ||||
2017. | Jacques Dubochet | ŠVI | "za razvoj krio-elektronske mikroskopije visoke rezolucije za određivanje strukture biomolekula u rastvorima" | [113] | |
Joachim Frank | NJE SAD | ||||
Richard Henderson | UK | ||||
2018. | Frances Arnold | SAD | "za usmjerenu evoluciju enzima" | [114] | |
George P. Smith | SAD | "za fazni prikaz peptida i antitijela" | |||
Gregory Winter | UK | ||||
2019. | John B. Goodenough | SAD | [115] | ||
M. Stanley Whittingham | UK SAD |
"za razvoj litijum-jonskih baterija" | |||
Akira Yoshino | JAP | ||||
2020. | Emmanuelle Charpentier | FRA | "za razvoj metode za uređivanje genoma" | [116] | |
Jennifer Doudna | SAD | ||||
2021. | Benjamin List | NJE | "za razvoj asimetrične organokatalize" | [117] | |
David W.C. MacMillan | UK SAD | ||||
2022. | Carolyn Bertozzi | SAD | "za razvoj klik hemije i bioortogonalne hemije" | [118] | |
Morten Meldal | DAN | ||||
K. Barry Sharpless | SAD | ||||
2023. | Moungi G. Bawendi | SAD FRA TUN |
"za otkriće i sintezu kvantnih tačaka" | [119] | |
Louis E. Brus | SAD | ||||
Aleksej Jekimov | RUS | ||||
2024. | David Baker | SAD | “za predviđanje strukture proteina” | [120] | |
Demis Hassabis | UK | ||||
John M. Jumper | SAD UK |